Przygotowanie do olimpiad

Drogowskaz Pasjonata » Przygotowanie do Olimpiad

Poniżej przedstawiamy informacje o tym, jak przygotować się do poszczególnych olimpiad przedmiotowych, wraz ze spisem literatury, przydatnymi linkami, strategią etc. Powodzenia!

Jeśli masz uwagi dotyczące przygotowywania się do olimpiad niżej wymienionych lub innych (np. Chemiczna, Biologiczna, …), napisz nam!

Olimpiada Matematyczna

http://www.om.edu.pl/

Sposób treningu przed OM zależy istotnie od poziomu zawodnika. Możemy podzielić zawodników na dwie grupy: tych, którzy nie byli jeszcze w finale oraz finalistów.

Jeżeli nie byłaś jeszcze w finale OM, Twoim głównym przeciwnikiem jest drugi etap. Zadania z drugiego etapu z założenia powinny być elementarne i dostępne dla kogoś z wiedzą niewiele przekraczającą tę z programu liceum (czasami tak nie jest, ale komisja zadaniowa raczej stara się, by tak nie było). Co więcej, jeżeli zadanie da się rozwiązać dużo łatwiej nieelementarnymi metodami, to głosuje na jego niekorzyść przy wyborze zadań na drugi etap.

• Wobec tego, błędem (bardzo często powtarzanym) jest uczenie się masy ciekawych twierdzonek i fakcików oraz próbowanie przejścia do finału dzięki wiedzy.
• Nie jest też ważne dokładniejsze szlifowanie konkretnych działów (przez szlifowanie rozumiem tu przegryzanie się przez jakiś gruby, kultowy zbiór zadań).
• Inny błąd: na drugim etapie nie wolno być wybrednym (np. stwierdzić "nie umiem geometrii").
• Nigdy nie blefować. To nigdy nie działa, jedynym skutkiem jest wkurzenie sprawdzającego.

Co więc należy robić?

• Dobrze nauczyć się podstaw (nierówność o średnich, kongruencje, małe twierdzenie Fermata, trygonometria, żonglowanie współczynnikami dwumianowymi, twierdzenie sinusów i cosinusów itd.). Rozumiem przez to nie tyle znajomość pojęć i faktów, ile umiejętność ich stosowania. Przykład: naprawdę wiele zadań z geometrii da się zrobić stosując po prostu dużo razy twierdzenie sinusów. Jak się to zrobimy kilka razy to będziemy też umieli rozpoznać, czy dane zadanie ma szansę wyjść w ten sposób.
• Robić dużo zadań na poziomie drugiego etapu, zaczynając od starych drugich etapów (dostępnych na stronie OM).
• Nauczyć się dobrze opisywać rozwiązania. Przy ocenianiu zadań nie tak rzadko trafiają się dyskusje typu "czy dać mu 2 czy 5 punktów?" bo ktoś opisał koszmarnie i trzeba zgadywać, czy umiał zrobić zadanie, czy tylko blefował.
• Dobrą metodą uczenia się są kółka, na których robi się zadania (np. umawiacie się na 3-4 godziny, prowadzący przynosi zadania i potem ocenia wasze pisemne rozwiązania).
• Najlepszą metodą uczenia się są intensywne warsztaty, gdzie codziennie rozwiązuje się zadania w warunkach zbliżonych do tych na OM, prowadzony jest ranking oraz zajęcia prezentujące różne techniki. Takie imprezy organizuje kilka liceów w Polsce.

Jeżeli jesteś już finalistą, Twój trening powinien wyglądać odrobinę inaczej (o ile stosowałaś się do powyższych uwag, w szczególności nie masz większych braków w żadnym z działów olimpijskiej matematyki).

• Sama powinnaś wiedzieć, z czego musisz się podszkolić (np., że nigdy nie byłaś szczególnie dobra z geometrii czy teorii liczb). Wybierasz, które statystyki chcesz przypakować, wybierasz zbiór zadań (o tym za chwilę) i tłuczesz po kolei.
• Ważny jest też trening ogólny, który wygląda mniej więcej tak: rezerwujesz sobie 3-4 godziny, kupujesz ulubione słodycze, ściągasz zadania z jednego (lub dwu) dni z (powiedzmy) meksykańskiej olimpiady z 1995 roku i rozwiązujesz. Nie jest już tak istotne spisywanie swoich rozwiązań. Warto pod koniec obejrzeć rozwiązania firmowe.
• Odwiedzaj serwis MathLinks, w szczególności przeczytaj artykuły z działu Resources.

Na koniec kilka słów o literaturze do konkretnych działów:

• Geometria: najlepszy sposób na nauczenie się geometrii niemal od zera to zbiór zadań Prasołowa (możesz go znaleźć w sieci, np. tu: Prasolov). Zadania są na początku łatwe, potem coraz trudniejsze, ale uszeregowane w taki sposób, że kolejne łatwo rozwiązać w oparciu o poprzednie, dzięki czemu łatwo wpoić sobie potrzebne wzorce. Lubię też fioletową książkę Pawłowskiego.
• teoria liczb: nie jestem ekspertem, ale główne źródła to "Teoria Liczb" i "200 zadań z teorii liczb" Sierpińskiego oraz zbiorek "Problems in Elementary Number Theory" (PEN),
• nierówności: Lew Kourliandchik "Wędrówki po krainie nierówności".

Olimpiada Fizyczna

http://www.kgof.edu.pl/

1.Ucz się ogólnie fizyki (np. Kozielski + Feynman, patrz Książki).

• Tuż przed deadlinem wysyłkowym doczytuj tylko rzeczy stricte związane z zadaniami.
• Dobrym pomysłem jest czytanie Feynmana w wakacje (całkiem przyjemny, a nie ma wtedy presji czasu/innych obowiązków).

2. Rozwiązuj zadania z poprzednich OF-ów

• Nazwisko kluczowe przy szukaniu zbiorków: W. Gorzkowski (czasem oprócz samych zadań i rozwiązań są też np. kursy analizy błędu)
• http://www.kgof.edu.pl/archiwum.php (zadania z kilku ostatnich lat)
• http://www.olimpiada.fizyka.szc.pl/ (wyszukiwarka zadań z Szczecińskiego KOOF-u)
• Jeśli sobie nie radzisz z zadaniem, nie bój się czytać jego rozwiązania. Ale: zawsze pomyśl nad zadaniem (inaczej nauczysz się wkuwać rozwiązania, a nie rozwiązywać - w ten sposób daleko nie zajdziesz, nawet w OF-ie) i zrozum rozwiązanie (a nie tylko przeczytaj).
• Możesz sięgać po zadania z IPhO lub z olimpiad innych krajów, czemu nie. Przy czym polski OF jest naprawdę fajny (dużo myślenia, mniej liczenia i praktycznie zero pamięciówy).

3. Przygotuj się też na część doświadczalną.

• Z teorii doświadczalnej: analiza błędu, kreślenie wykresów (też w skali log i log-log) i dopasowanie prostych.
• Pobaw się w pracowni fizycznej, ze szczególnym naciskiem na woltomierz (a już super: oscyloskop).
• OF to nie jest sama teoria! (Sporo teoretyków się na tym nacina.)

4. Nie zapomnij o podstawach rachunku różniczkowego i całkowego. Jeśli są całki w zadaniu, to zwykle podają jak je liczyć, ale wpierw musisz umieć przedstawić rozwiązanie przy pomocy całki (nieraz wielowymiarowej) i ew. ją trochę przekształcić.

Olimpiada Informatyczna

http://www.oi.edu.pl/

Jak przygotować się do Olimpiady Informatycznej - tekst autorstwa Karola Pokorskiego

Jak nauczyć się algorytmów i struktury danych? Warto zajrzeć do następujących pozycji:

Książki:

1. Cormen "Wprowadzenie fo algorytmów"

• swoista „biblia” algorytmów i struktur danych - należy jednak umieć ją czytać, gdyż forma jest przeznaczona raczej dla studenta.

2. książeczki z przebiegu poprzednich Olimpiad (dostępne na stronie Olimpiady)

• zawarte są tam wszystkie rozwiązania wraz z opisem i dowodem poprawności (często jednak są to materiały trudne w zrozumieniu, nawet dla wybitnego ucznia liceum)

3. Banachowski, Diks, Rytter „Algorytmy i struktury danych”
4. Piotr Stańczyk "Algorytmika praktyczna"

• książka stanowi zbiór prawie wszystkich potrzebnych algorytmów i metod do rozwiązania zadań; nie wszystkim jednak będzie odpowiadać forma przedstawiania kodów źródłowych z bardzo krótkim omówieniem metody i bez dowodu poprawności.

Linki:

• Wykłady z Algorytmiki Stosowanej - dla początkujących mogą to być nieco trudne w odbiorze, warto je jednak obejrzeć przed drugim etapem i finałem - najlepiej wszystkie; podane są tam też praktyczne zastosowania do zadań z olimpiad i konkursów informatycznych.
• zadania ze starych Olimpiad: Młodzieżowa Akademia Informatyczna
• Ważniak (strona z materiałami do zajęć ze studiów informatycznych, bardzo przydatna)
• http://www.algorytm.org/en
• http://www.informatyka.wroc.pl/
• http://forums.topcoder.com/

Dobrym pomysłem jest też rozwiązywanie zadań na anglojęzycznych serwisach np.:

• Saratov Online Judge
• Timus Online Judge

Po rozwiązaniu kilkunastu-kilkudziesięciu zadań, powinniśmy sobie zrobić sprawdzian: wybrać losowo (lub poprosić kogoś znajomego o wybranie) kilka zadań i próbować je rozwiązać w określonym czasie (na przykład pięciu godzin). Po takich „zawodach” konieczne jest przeanalizowanie wyników - weryfikacja, czy strategia, którą się obrało była słuszna.

Warto startować w innych konkursach, które pojawiają się po drodze:

• Potyczki Algorytmiczne
• zawody z serii Spot na Wrocławskim Portalu Informatycznym
• http://spoj.pl
• http://uva.onlinejudge.org/
• http://www.topcoder.com

Olimpiada Astronomiczna

http://www.planetarium.edu.pl/oa.htm

Olimpiada Astronomiczna należy do dość prostych olimpiad. Niestety nie zapewnia ona zwolnienia z matury, jednakże większość polskich uniwersytetów ją uznaje i pozwala to na bezstresowe dostanie się na studia. Jest to także stosunkowo mało popularna olimpiada. W II etapie zazwyczaj mamy ok. 80 uczestników piszących w dwóch miejscach w Polsce, zaś do finału dostaje się około 20 uczestników. Ważną informacją dotyczącą olimpiady jest fakt, że nie każdy uczestnik finału jest finalistą.

Etap I

Cechą charakterystyczną olimpiady astronomicznej jest występowanie zadań obserwacyjnych. Już w pierwszym etapie organizatorzy wymagają od nas rozwiązania jednego zadania obserwacyjnego. To może być największa trudność. Ale organizatorzy pozwalają jako rozwiązanie zadania obserwacyjnego na przysłanie opisu dowolnej obserwacji. Jako źródło inspiracji warto wziąć też sobie poprzednie olimpiady. Warto jednak przyjrzeć się temu zadaniu, bo wadliwe rozwiązanie tego zadania jest najczęstszą przyczyną niedostania się do drugiego etapu.

Pozostałe zadania pierwszego etapu zazwyczaj są proste. Jednakże prawda jest taka, że poza wiedzą szkolną z fizyki zazwyczaj wymagają umiejętności przekształcania i przeliczania różnego rodzaju układów współrzędnych na niebie. Wymagają policzenia, gdzie najlepiej obserwować Wenus, albo o której w jakimś miejscu zachodzi, przeliczenia różnego rodzajów czasu, etc. By z tym się zaznajomić warto przeczytać Astronomię Ogólną Eugeniusza Rybki lub Astronomię w Geografii Jana Mietelskiego. Druga z tych książek ma zasadniczą wadę, tzn. zawiera rachunek krakowianowy, na którego naukę nie warto raczej poświęcać czasu, a po za tym powoduje to utratę orientacji, gdzie się jak mnożyło w macierzach i krakowianach. Astronomia ogólna jest książką która ostatnio wypadła z listy zalecanych lektur, jednakże warto moim zdaniem ją przejrzeć.

Etap II

Kolejnym elementem nauki, będącym też przygotowaniem do drugiego etapu jest zaznajomienie się z astronomią i astrofizyką. W szczególności należy znać podstawowe pojęcia z fotometrii: jasność gwiazdowa, jasność absolutna, wzór Pogsona, ekstynkcja. Ważna jest znajomość diagramu H-R, a także jakie są typy gwiazd zmiennych, co je wyróżnia. Należy także posiadać elementarną wiedzę kosmologiczną, tzn. wiedzieć co to Wielki Wybuch, Stała Hubble'a. Z tymi pojęciami można się zaznajomić korzystając Astronomia z astrofizyką Jerzego Kreinera, może się też przydać Astronomia Ogólna, którą w tym przypadku trzeba bardzo uważnie czytać, ze względu na to, że może zawierać nieaktualne dane.

Dobrym przygotowaniem do rozwiązania zadań jest ćwiczenie na olimpiadach z poprzednich lat. Kilka ostatnich olimpiad można znaleźć na stronie olimpiady. Od tego warto zacząć, szczególnie że są to najbliższe nam olimpiady. Potem warto zajrzeć do młodszych olimpiad, do których dostęp jest trudniejszy, ale można w bibliotece sobie skserować treści zadań, które były publikowane w Delcie. Jest oczywiście książka 25 lat olimpiad astronomicznych, ale ze względu na swoją wiekowość pozostawiłbym sobie ją na koniec.

Na drugim etapie możesz przynieść sobie dowolne książki - co nie oznacza, że należy brać całą domową bibliotekę. Warto wziąć podręczniki z fizyki do liceum, a także zalecaną literaturę. Jednak, żeby w trakcie zawodów z tych książek skorzystać trzeba je znać. Nie należy liczyć, że w trakcie zawodów znajdę w nieznanej mi książce przydatne informacje.

Etap III

W trzecim etapie należy poszerzyć swoją wiedzę astronomiczną i astrofizyczną zapoznając się z książkami z literatury zalecanej przez organizatorów olimpiady. Warto więc sobie te książki przeczytać. Większość książek można znaleźć w bibliotekach pedagogicznych istniejących w powiatach. Można także korzystać z bibliotek wojewódzkich. Astronomię ogólną można zazwyczaj kupić za parę złotych na Allegro.

Problemem największym mogą być zadania obserwacyjne ostatniego etapu. Tutaj niestety trzeba się dobrze przygotować ze znajomości nieba. Warto znać nazwy najjaśniejszych gwiazd na niebie (nie tylko północnym!). Konieczna jest znajomość gwiazdozbiorów, także nieba południowego. Niebo południowe jest użyteczne w zadaniu odbywającym się w planetarium. To dla osób nie obserwujących nieba na co dzień może być najtrudniejsze z całej olimpiady. Warto zatem kilka weekendów przez olimpiadą wziąć chociaż obrotową mapę nieba i zaznajomić się z tymi gwiazdozbiorami co są na naszym niebie. Tematyka zadań obserwacyjnych jest zazwyczaj podobna, więc warto spróbować zrobić sobie zadania z poprzednich lat w trakcie takich obserwacji.

Olimpiada Astronomiczna vol. 2

Uwagi wstępne / I ETAP 

Stary tekst o Olimpiadzie Astronomicznej, jest trochę przedawniony (ale polecam go i tak przeczytać jako wstęp), chciałem też podzielić się swoimi wrażeniami z przygotowań do OA, więc zapraszam do lektury.  

W porównaniu do innych "mainstreamowych" olimpiad (OM/OF/OI) I stopień jest prosty (szczególnie rachunkowo, chociaż zdarzały się wyjątki), co nie znaczy, że banalny. Jest kilka zasadniczych problemów w przygotowaniu:  

• Około 80% wiedzy "astrofizycznej" trzeba nabyć samodzielnie z książek. 
• Zadania nieraz wymagają pomysłu i nie ma jak tego obejść – chyba, że chcecie liczyć bardzo trudne równanie różniczkowe numerycznie lub analitycznie w ciągu 1-2h, czego osobiście nie polecam.  (Na 2/3 etapie) 
• TRZEBA zrobić zadanie obserwacyjne. 
• Ludzi, którzy się przygotowują do tej olimpiady jest bardzo mało (około 100-150), tak samo jak ludzi, którzy ogarniają astronomię – będziesz musiał się liczyć z samodzielnym przygotowaniem. (Można też skontaktować się ze mną.) 
• Gdy czyta się z zadania z np. OF'a to wiadomo co policzyć, tylko problemem bywa, jak to policzyć. Tutaj natomiast, szczególnie na początku swoich przygotowań, możesz spotkać się z sytuacją, gdzie nie rozumiesz, co masz policzyć, ani jak. Przy czym sam taki rachunek zwykle nie stanowi problemu. Wtedy polecam googlować niezrozumiałe słowa/przeczytać kilka razy, pomyśleć przez długi czas itd. Mnie się zdarzało, że dopiero po pół roku wpadłem na sensowne rozwiązanie lub po 2 latach zobaczyłem je w Uranii. 

II ETAP 

Drugi etap to na początku de facto loteria, czy Ci podejdzie odpowiedni pomysł, czy nie, jednak po odpowiednim treningu da się rozwiązać praktycznie każde zadanie. 

Uwagi praktyczne: 

• Załatw sobie dobry kalkulator. (taki, który liczy równania/można wpisać całe działanie a on liczy – MUST HAVE) 
• Ogarnij iteracje. 
• Nie ma dostępu do książek, dostajesz dostęp do karty stałych – jeśli trzeba, są zawarte wzory z astronomii sferycznej, więc nie ma potrzeby się ich uczyć, ew. polecam znać na pamięć trójkąt paralaktyczny.
• Opisuj wszystko, co robisz. 
• II etap to tylko zadania rachunkowe! Żadnych obserwacji. 
• Pojawia się jedno zadanie "praktyczne" związane z astro sferyczną/czasem/kalendarzem/czymkolwiek innym, co organizatorzy uznają za "praktyczne".

III ETAP 

Na trzecim etapie trzeba mieć rozległą wiedzę. Tutaj już najmniej mogę pomóc, gdyż sam musisz wiedzieć, w czym masz braki, a co jest Twoją mocną stroną. Ale warto odnotować, że standardem w tych zadaniach jest: 

• obserwacja nieba “prawdziwego”/nieba pod planetarium (to drugie pojawia się co roku!) 
• zadanie o tematyce kosmologicznej (zwykle różni się od zadań z 1 i 2 etapu zakresem wiedzy) 
• dwa zadania związane z analizą danych (niewiele różnią się zakresem wiedzy od teoretycznych, tylko rachunków jest więcej, a łatwiej jest wpaść na ogólny zarys rozwiązania) 
• dwa zadania czysto "teoretyczne" 

Duża część sukcesu zależy od szczęścia, czy zadania Ci "podejdą" lub nawet, czy będziesz w dobrej "formie" na finale.

Książki, czyli jak nabyć wiedzę: 

Na start:

• "Astronomia z astrofizyką" Kreinera – SZCZEGÓLNIE POLECANE, krótkie (150 stron), treściwe i przydatne. Nie zawiera tylko astronomii sferycznej. 
• "Ziemia i Wszechświat" – polecałbym komuś bez żadnych podstaw matematyczno-fizycznych, tzn. fajna książka dla gimnazjalistów lub jak ktoś jest na innym profilu, niż mat-fiz, wtedy to jest dobre na początek. 
• "Tablice Fizyczno-Astronomiczne" wyd. Adamantan – jako wstęp można zapoznać się z ostatnim działem dot. astronomii – zawiera chyba wszystkie wzory, jakie są potrzebne. 
• Zbiory zadań podane są w Afiszu, z którym też polecam się zapoznać.(pierwsza seria zadań pierwszego stopnia.)

​Bardziej Zaawansowane/Obszerne Materiały:

• "Astronomia Ogólna" Rybka – polecam zaznajomić się ze wzorami zawartymi w tej książce. NIE POLECAM czytać Rybki dla wiedzy ogólnej/od deski do deski, gdyż informacje są już dawno przedawnione. Mechaniki nieba też nie polecam się z tego uczyć, chyba że ktoś myśli o studiowaniu astronomii – wtedy ta wiedza może się przydać.
• Astro sferycznej polecam uczyć się z Internetów. 
• Jest jeszcze Frank Shu "Galaktyki, gwiazdy, życie" – podręcznik, który zawiera (prawie) wszystko, a nawet więcej, niż potrzeba na OA. Najbardziej aktualny z podręczników (jest on z AŻ 2003 roku, jeżeli chodzi o Polski przekład). Można go znaleźć na necie. Tylko kilka “ale”: a) Jest bardzo trudno dostępny, wersja papierowa pojawia się czasami za jakąś niewyobrażalną cenę na Allegro, w bibliotekach raczej tylko akademickich, w dużych miastach. b) Zawiera trudne całki/różniczki, chociaż bardziej jako dodatek, można bez nich ogarnąć 70% książki. 
• Polecam uczyć się fizyki i matmy równolegle, jakiś Orear/Resnick mile widziany – szczególnie funkcje trygonometryczne i logarytmy, geometria, mechanika klasyczna, nauczyć się całkować/różniczkować (ostatnie nie jest wymagane) 

Zbiory:

https://sklep.pta.edu.pl/ksiazki/223-zadania-z-olimpiad-astronomicznych-xxxvi-lx.html <- polecane, zawiera rozwiązania  

https://sklep.pta.edu.pl/ksiazki/172-zbior-zadan-z-olimpiad-astronomicznych-xxvi-xxxv.html <- nie zawiera rozwiązań

"25 Lat Olimpiady Astronomicznej" <- zawiera rozwiązania. 

"Zadania z Astronomii Z Rozwiązaniami" H. Chrupala, J. Kreineq M. Szczepański <- zawiera rozwiązania i podstawy, część zadań jest typu "podstaw do wzoru", część na poziomie olimpijskim, dobre na początek  

W Uranii czasami są rozwiązania zadań. 

INTERNET <- polecane szczególnie: 

https://eduinf.waw.pl/ast/nauka.php 

W razie pytań, można pisać do mnie.
Feedback mile widziany.
Tekst bazowany na moich doświadczeniach z przygotowań oraz udziału w olimpiadach 59, 60 i 61. 

Autor drugiego tekstu o OA: Adam Gonstal
Kontakt: ag9@onet.eu